Çalışma ve iş hayatını düzenleyen kanunların genel adı, iş hukuku olarak tanımlanmıştır. Bu kapsamda iş hukuku nedir konusunda araştırma yapanların bu terimin hangi döneme dayandığını da bilmesinde yarar var. Öncelikle sanayi devriminden sonra milyonlarca kişinin insan haklarına verdiği değer, iş hayatını da etkilemiştir. Haliyle iş hukuku işverenle çalışanı koruyan ve bireylerin devletle olan ilişkilerini düzenleyen bir kanun olarak karşımıza çıkar.
İş Hukukunun Temel Özellikleri
İş hukuku temelde işçi haklarını korumaktadır. Daha önceki dönemlerde işçi emeğinin sürekli sömürülmesi ve işverenlerin çalışanlar üzerinde kurduğu baskılar nedeniyle bu terim her zaman tartışma konusu olarak gündeme gelmiştir. Çalışan ve işveren arasındaki ilişkinin nasıl olması gerektiğini belirten iş hukuku bu sayede birtakım özelliklere sahiptir. Bu özellikleri maddeler halinde sıralayacak olursak;
- İş hukukunda işçinin lehine olan birçok kural bulunmaktadır. Söz konusu bu kurallara işverenin uyma zorunluluğu vardır.
- İş hukuku, işçi hak ve emeğini korur. İşveren tarafından çalışanların insan haklarına uygun muamele görmesi engellenir. Bu tür durumlarda işçiler daima yasal haklarını kullanabilir.
- İşçi ve işveren arasındaki yaşanabilecek bir tereddüt, iş hukuku kapsamında işveren lehine çözümlenir.
- İş hukukunun daimiönceliği, çalışanın haklarını korumaktır. Ayrıca çalışanların kişiliğini muhafaza eder.
- İş hukuku temelde karma hukuku andırmaktadır. Bu yüzden devletin de müdahil olabileceği özel hükümlerle korunur.
İş Hukuku Kavramları
Tanımda da bahsedildiği üzere iş hukuku nedir sorusunun en basit yanıtı, işverenler ve işçiler arasındaki ilişkileri düzenleyen bir hukuk dalı olarak nitelendirilir. Sadece hizmet akdi sürecinde doğan yükümlülükleri konu alan iş hukuku, çeşitli kavramları da beraberinde getirmiştir.
İşçi: İş Kanunu’na göre herhangi bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir. Bireyin işçi statüsüne ulaşması için işveren ait bir iş yerine gelerek çalışması gerekmemektedir. Ayrıca bu kanuna göre ücret karşılığı çalıştırılan kişilere de işçi adı verilmektedir. Fikri faaliyet ya da bedeni faaliyet gösteren kişiler de işçi kategorisinde ele alınmaktadır.
İşveren: İş sözleşmesine dayanarak işçi çalıştıran tüzel ya da gerçek kişilere işveren denir. Ayrıca tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar da işveren olarak adlandırılır.
Alt İşveren: Bir işverenden, iş yerinde devam eden mal ve hizmet üretimiyle ilgili yardımcı işlerde görev alan kişilerdir. Ayrıca işletmenin herhangi bir bölümünde uzmanlık gerektiren işlerde işçi çalıştıran tüzel ya da gerçek kişiler de alt işveren olarak tanımlanmıştır.
İşveren Vekili: İş Kanunu’nun 2. maddesine göre, ‘İşveren adına hareket eden ve işletmenin yönetiminde yer alan kişilere’ işveren vekili adı verilir.
İşverenin İşçiye Karşı Sorumlulukları
İşverenler, işçiye karşı bazı yükümlülüklere sahiptir. Bunlar;
- İşçiye eşit davranma borcu
- Doğum izni borcu
- İşçinin sağlığını koruma borcu
- İşçinin kullanması gereken araç ve gereçleri temin etme borcu
- İşinin ücretini ödeme borcu olarak sıralanmaktadır.
İşçinin İşverene Karşı Sorumlulukları
İşverenler gibi işçilerin de işverenlere karşı birtakım sorumlulukları bulunmaktadır. Bu sorumluluklar;
- Sadakat borcu
- Çalışma borcu
- İşyeri kurallarına uyma borcudur.
İşçiler iş hukuku nedir sorusunun yanıtları altında işverenine karşı yüklendikleri bu sorumlulukları yerine getirmek zorundadır. Örneğin çalışma borcu, işçinin iş sözleşmesinde belirtilen görevlerini yerine getirmesi gereken borçtur. Ayrıca sözleşmede çalışma alanının sınırları çizilmiş ise bu alanında dışına çıkmamak gerekir. Öte yandan işverenin izni olmadan çalışan kendi görevlerini başka bir çalışana devredemez. Sadakat borcu ise işçinin sözleşmede yer alan gizlilik kurallarına bağlı kalması gerektiğini anlatır.